Hiện nay, đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở trong cả nước có số lượng lớn và rộng khắp các tỉnh, thành phố, đã đạt được hiệu quả nhất định trong công tác hòa giải cơ sở. Việc nâng cao năng lực cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở để giải quyết kịp thời, hiệu quả các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật thuộc phạm vi hòa giải ở cơ sở nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện trong công tác hòa giải ở cơ sở, đáp ứng yêu cầu của công tác này trong giai đoạn mới, góp phần phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Xuất phát từ cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn nêu trên, đồng thời thực hiện chủ trương tăng cường các biện pháp giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn ở cơ sở thì việc cần có một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ hòa giải viên cơ sở là hết sức cần thiết trong thời gian tới. Trên cơ sở mục tiêu mong muốn, dự kiến 07 nhóm nhiệm vụ, giải pháp sau có thể áp dụng để nâng cao chất lượng đội ngũ hòa giải viên cơ sở:
Thứ nhất, thực hiện chỉ đạo điểm
Việc thực hiện chỉ đạo điểm của trung ương và các địa phương về nâng cao năng lực cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở. Nghiên cứu, xây dựng và hướng dẫn địa phương cách thức xây dựng mô hình hoạt động hòa giải ở cơ sở hiệu quả, phù hợp với đặc điểm và thực tiễn của từng địa phương.
Thứ hai, tiếp tục kiện toàn, xây dựng đội ngũ hòa giải viên có đủ tiêu chuẩn, năng lực đáp ứng yêu cầu của công tác hòa giải ở cơ sở
Một số địa phương xây dựng đội ngũ hòa giải viên còn mang tính hình thức, hoạt động thiếu hiệu quả, tỷ lệ hòa giải thành thấp. Do vậy, cần quan tâm rà soát, kiện toàn, xây dựng đội ngũ hòa giải viên tâm huyết, nhiệt tình, trách nhiệm, có uy tín, hiểu biết pháp luật, có kỹ năng “dân vận khéo”, huy động lực lượng công an, bộ đội biên phòng tham gia làm hòa giải viên; tăng cường công tác tập huấn, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng và nghiệp vụ hòa giải cho hòa giải viên cơ sở theo hướng cụ thể “cầm tay chỉ việc”, đặc biệt ở những vùng dân tộc thiểu số, miền núi, địa bàn có điều kiện khó khăn về kinh tế - xã hội.
Thứ ba, tiếp tục kiện toàn và nâng cao năng lực cho đội ngũ tập huấn viên cấp tỉnh, cấp huyện
Đội ngũ tập huấn viên cấp tỉnh, cấp huyện được hình thành từ việc thực hiện Đề án “Nâng cao năng lực cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở giai đoạn 2019- 2022”. Mặc dù được quan tâm tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng, phương pháp nhưng đội ngũ này lại thường xuyên biến động do thực hiện quy định luân chuyển cán bộ, công chức; chưa được bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng, nghiệp vụ nên nhiều tập huấn viên còn thiếu kỹ năng truyền đạt, thiếu tự tin để tập huấn, bồi dưỡng cho hòa giải viên; hiệu quả hoạt động của đội ngũ tập huấn viên chưa cao. Bên cạnh đó, vai trò quản lý nhà nước về công tác hòa giải ở cơ sở, hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ cho hòa giải viên của đội ngũ công chức tư pháp – hộ tịch cấp xã là vô cùng quan trọng. Do vậy, cần tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nhằm nâng cao nghiệp vụ của đội ngũ này.
Thứ tư, nghiên cứu, xây dựng cơ chế chính sách thỏa đáng đối với hòa giải viên
Theo quy định của pháp luật hòa giải ở cơ sở, hòa giải viên có quyền: (i) được bồi dưỡng kiến thức pháp luật, nghiệp vụ và kỹ năng hòa giải; (ii) được cung cấp tài liệu liên quan đến hoạt động hòa giải; (iii) được hưởng thù lao theo vụ, việc khi thực hiện hòa giải; (iv) được khen thưởng theo quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng; (v) được hỗ trợ, tạo điều kiện để khắc phục hậu quả nếu gặp tai nạn hoặc rủi ro ảnh hưởng đến sức khỏe, tính mạng trong khi thực hiện hoạt động hòa giải... Hiện nay, kinh phí hỗ trợ hoạt động của Tổ hòa giải và hòa giải viên được thực hiện theo Thông tư số 56/2023/TT-BTC ngày 18/8/2023 của Bộ Tài chính, tuy nhiên, trên thực tế khảo sát tại nhiều địa phương cho thấy, việc chi trả chế độ thù lao cho hòa giải viên còn nhiều hạn chế, bất cập. Do đó, cần nghiên cứu bổ sung 02 nhiệm vụ cụ thể là đảm bảo thực hiện hiệu quả Thông tư số 56/2023/TT-BTC và nghiên cứu xây dựng, đề xuất các chính sách thỏa đáng đối với sự đóng góp của hòa giải viên cho phù hợp.
Thứ năm, nghiên cứu, xây dựng phần mềm quản lý công tác hòa giải ở cơ sở
Đây là giải pháp mới nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và thực hiện Chương trình chuyển đổi số quốc gia, việc xây dựng phần mềm quản lý công tác hòa giải ở cơ sở là cần thiết nhằm phục vụ công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành được thống nhất, toàn diện, kịp thời trên cả nước.
Thứ sáu, thu hút lực lượng luật sư, luật gia, thẩm phán, người có hiểu biết về pháp luật tham gia công tác hòa giải; huy động các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân hỗ trợ nguồn nhân lực, kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện cho công tác hòa giải ở cơ sở.
Dưới tác động của mặt trái của nền kinh tế thị trường, các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật có xu hướng ngày càng tăng, nội dung phức tạp đặt ra yêu cầu đối với hòa giải viên không chỉ có các kỹ năng vận động, thuyết phục mà phải có sự am hiểu kiến pháp pháp luật nhất định. Việc bồi dưỡng, nâng cao kiến thức pháp luật, kỹ năng, nghiệp vụ hòa giải ở cơ sở cho hơn 540 nghìn hòa giải viên trên cả nước cần lộ trình thực hiện thường xuyên và lâu dài. Chính vì vậy, một trong các nhiệm vụ, giải pháp cần được quan tâm là nghiên cứu cơ chế, chính sách thu hút, vận động, thuyết phục đội ngũ luật sư, luật gia, người đang và đã từng là thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên, chấp hành viên, thẩm tra viên trong cơ quan tiến hành tố tụng, cán bộ, công chức, viên chức là những người có chuyên môn sâu về pháp luật, đủ tiêu chuẩn đang thường trú ở cơ sở tham gia làm hòa giải viên hoặc tham gia hỗ trợ, tư vấn cho hoạt động của tổ hòa giải ở cơ sở.
Thứ bảy, một số giải pháp khác như: tổ chức các hội thi, hội nghị (diễn đàn), hội thảo, tọa đàm; tổ chức tôn vinh, biểu dương, khen thưởng những hòa giải viên, tổ hòa giải ở cơ sở điển hình xuất sắc, tổ chức, cá nhân có đóng góp tích cực trong công tác hòa giải cơ sở.